مرجع تخصصی آب و فاضلاب

در استخر شنا امکان انتقال و یا شیوع بیماری‌های چشم، گوش، دستگاه تنفسی، عفونت‌های جلدی، بیماری‌های گوارشی و بیماری‌های مجاری ادرار به‌طور مستقیم و یا غیرمستقیم در بین شناگران وجود دارد. به‌ویژه این بیماری‌ها در شرایط اپیدمیولوژیک زمانی‌که آب گندزدائی نشود و مواد گندزدای از درجه مؤثر و مفید برخوردار نباشد، به‌وجود می‌آیند. مهم‌ترین و محتمل‌ترین بیماری‌های قابل انتقال از طریق استخر عبارتند:
۱. بیماری‌های داخلی و غالباً بیماری‌های دستگاه هاضمه مانند حصبه، اسهال آمیبی، وبا، شبه حصبه، اسهال باسیلی، ژیاردیا و بیماری‌های انگلی و در مواردی هپاتیت‌ها.
۲. بیماری‌های تنفسی مانند: سرماخوردگی و گلودردهای عفونی.
۳. بیماری‌های عفونی همچون: عفونت‌های چشم، گوش، حلق، بینی و قارچ‌های شناگران، درماتیت‌ها و در استخرهای مربوط به بانوان احتمال ابتلاء به بیماری‌های عفونت‌های مجاری ادراری و تناسلی.
۴. بیماری‌های جلدی و پوستی مانند: قارچ کچلی، زردزخم، اگزما و خارش انگشتان پای شناگران.
آب استخر نه تنها دریافت کننده مواددفعی بدن نظیر آب بینی، بزاق دهان، عرق و چرک بدن هست، در مواردی که ضوابط دوش گرفتن قبل از شنا به‌دقت رعایت نشود آثار مواد دفعی، پوست مرده، آلودگی‌های دیگر روی پوست وارد آب خواهند شد. چنانچه آب استخر از تصفیه و گندزدائی مناسب برخوردار نباشد، به تدریج از کیفیت بهداشتی آن کاسته شده سلامتی شناگران را به مخاطره می‌اندازد.
توصیه‌های بهداشتی: آموزش نکات بهداشتی همه مراجعین به استخرها جهت به‌کارگیری اطلاعات ارائه شده تنها ضامن پیشگیری از انتشار بیماری‌های کانون آبی، به‌ویژه استخرهای شنا است. در این زمینه قوی‌ترین انگیزه‌ای که انسان به‌طور غریزی و ناخودآگاه، رفتار و عادات خود را براساس آن تنظیم می‌کند تأمین و حفظ سلامتی و به تبع آن توانائی، جوانی، زیبائی و شادابی خویشتن است. باید در پیام‌های آموزشی افراد طوری ترغیب شوند که احساس کنند با عمل به آنها پاداش خود را که همان حفظ سلامتی است دریافت می‌کنند. بین این دو پیام زیر تفاوت بسیار محسوس است: ”ورود شناگران به استخر بدون دوش گرفتن ممنوع“ یا ”شناگران عزیز! قبل از ورود به استخر با آب گرم و صابون بدن خود را به دقت بشوئید تا دچار عفونت چشم و گوش نشوید“.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آلودگی آب هادر ایران

مرز شمالی کشور پهناور ما را آب های دریای خزر و مرز جنوبی آن را آب های خلیج فارس تشکیل داده است. که هزاران سال پیش علاوه بر استفاده برای رفت و آمد و حمل و نقل دریایی از نعمت های فراوان خدادادی در آنها ، نظیر انواع و اقسام ماهیهای لذیذ و میگو و به ویژه خاویار معروف دریای خزر برای تغذیه استفاده می شود. اما متاسفانه هر دوی این آب ها به علل و عوامل مختلف آلوده شده اند و آلودگی آن نیز روز به روز افزایش پیدا می کند.
● دریای خزر :
شرایط زیست محیطی دریای خزر بسیار نا مطلوب است . چون این دریا بر عکس همه دریا ها که راهی به سوی آب های آزاد دارند ، بسته است . و چون با تمام وسعتش در محاصره خشکی قرار گرفته ، هر روز آلودگی بیشتری به آن اضافه می شود . این آلودگی ها ، تنوع زیادی دارند که از آلاینده های نفتی از چاه های فراوان نفت اطراف آن و غرق شدن کشتی نفت کش جمهوری اسلامی ایران (آذربایجان) در پاییز ۱۳۸۱ گرفته تا سموم کشاورزی و فلزات سنگین و مواد شیمیایی پخش شده از صنایع از طریق رودخانه های اورال ، ولگا ، ارس و فاضلاب های بنادر و شهری اطراف این دریا که همگی فاقد تصفیه خانه هستند تشکیل یافته است.
بدیهی است که نشت آلودگی های هوا و باران های اسیدی نیز به آن افزوده می شود. آلودگی آب دریای خزر و صدمات وارده بر نظام زیستی آبزیان باعث شده که از تعدادماهیها و گیاهان آبزی کاسته شود . بستر دریای خزر که روزی پوشیده از گیاهان زیبای دریایی بوده ، امروزه درر بعضی از بخش ها خالی از هر گونه موجود زنده گیاهی یا جانوری می باشد.
لایه های آلودگی در کف دریا روی هم انباشته شده است و لجن نفتی را بر طبق بررسی هایی تا ۵/۱ متر تشکیل داده است. و این مناطق را مناطق مرده می نامند چون خالی از زندگی است و گیاهان در آن رشد نمی کنند و جانوران می میرند. لجن های نفتی حتما گورستان بزگی از ماهیان و آبزیان شده است.
امضاء سند کنواسیون محیط زیست دریای خزر به کمک سازمان های بین المللی ، زیست محیطی را برای حفظ اکوسیستم این دریا به همراه داشت. خانم دکتر ابتکار ریاست سازمان حفاظت محیط زیست جمهوری اسلامی ایران طی یک مصاحبه مطبوعاتی « کنوانسیون تهران » را آغازی برای نجات دریای خزر قلمداد کرد.*
● خلیج فارس :
آب های خلیج فارس که با شروع حمل و نقل توسط کشت های نفتکش و آمد و شد روز افزون کشتی های باری موتوری ، آلودگی آن آغاز شد در جریان دو دهه اخیر به علل و حوادثی که متعاقبا به آن اشاره خواهد شد ، شدیدا آلوده شده و نظام زیستی آن آسیب دیده است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

خالص کردن آب - پالايش آب به مقدار زياد

پالايش آب به مقدار زياد، مانند تأمين آب مناطق شهري، در چند مرحلهٔ عمده انجام مى‌گيرد:
انبار کردن (Storage)
آب از منبع اصلى در انبار طبيعى و يا مخزن مصنوعى نگهدارى مى‌شود. نگهدارى آب ذخيره‌اى از آن است که آلودگى بعدى در آن روى نمى‌دهد. در نتيجهٔ انبار کردن آب به مقدار قابل ملاحظه‌اى خالص مى‌شود، اين را پالايش طبيعى مى‌گويند و مى‌توان از سه ديدگاه به آن نگريست:
۱. از نظر فيزيکي، تنها با نگهدارى آب در انبار کيفيت آب بهبود مى‌يابد زيرا در مدت ۲۴ ساعت به‌علت قوهٔ ثقل نزديک به %۹۰ ناخالصى‌هاى معلق در آب ته‌نشين، و آب زلال‌تر مى‌شود. با اين عمل نفود نور به درون آب بيشتر و سبب کاستن از کارهاى مربوط به پالايه‌ها مى‌شود.
۲. از نظر شيميائي، در ضمن نگه‌داشتن آب در انبار برخى دگرگونى‌هاى شيميائى هم روى مى‌دهد، ميکروب‌هاى هوازى با کمک اکسيژن محلول آب مواد‌ آلى موجود در آب را اکسيده مى‌کنند، در نتيجه آمونياک آزاد موجود در آب کم، و نيترات‌هاى آب زياد مى‌شوند.
۳. از نظر زيست‌شناختى، در ضمن نگهدارى آب در انبار شمار ميکروب‌هاى آن بسيار کم مى‌شود. عوامل زندهٔ بيمارى‌زا کم‌کم مى‌ميرند. با انبار کردن آب رودخانه در ۷-۵ روز اول تا ۹۰% ميکروب‌هاى آن کم مى‌شوند. اين يکى از مهم‌ترين مزاياى انبارکردن آب است. بهينه مدتِ نگاهدارى آب رودخانه در انبار نزديک به ۱۰ تا ۱۴ روز است و اگر از اين بيشتر نگهداشته شود احتمال رشد گياهانى مانند جلبک‌ها وجود دارد. اين جلبک‌ها در بدبو و بَدرنگ‌ کردن آب سهيم هستند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

خالص کردن آب - پالايش آب به مقادير کم
خالص کردن آب مصرفی خانوار
روش دوگلدانی (Double Pot Method)
گندزدائی آب چاه
خالص کردن آب مصرفى خانوار
براى خالص‌ کردن آب به مقياس انفرادى يا خانگى سه روش کلى وجود دارد. اين روش‌ها را مى‌توان به تنهائى يا همراه با يکديگر به‌کار گرفت:
۱. جوشاندن
جوشاندن روش مطلوبى براى خالص کردن آب براى مصارف خانوار است. و براى کارآمد بودن روش بايد آب به مدت ۱۰ - ۵ دقيقه در نقطهٔ جوش باشد. جوشاندن؛ ميکروب‌ها، ويروس‌ها، کيست‌ها و تخم کرم‌ها را مى‌کشد و آب را سترون مى‌کند. با جوشاندن سختى موقت آب هم از بين مى‌رود زيرا دى‌اکسيد کربن آب خارج و کربنات کلسيم آن ته‌نشين مى‌شود. طعم آب هم دگرگون مى‌شود ولى اين دگرگونى بى‌زيان است. با آنکه جوشاندن يک روش عالى براى خالص کردن آب است ولى اثر حفاظت باقى‌مانده ندارد و ممکن است در صورت ماندن دوباره آلوده شود. از اين‌رو بهتر است آب را در همان ظرفى که قرار است نگاهدارى شود بجوشانند تا از آلودگى در مدت نگاه‌دارى پرهيز شود.
۲. گندزدائى شيميائي
- گرد رنگ‌‌بر يا سفيدکننده (Bleaching Powder)
گرد رنگ‌بر يا کلسيم کلردار (CaOcl2) يک گرد بى‌شکل سفيد رنگ است که بوى زنندهٔ کلر را دارد و هنگامى که تازه درست شود نزديک به سى‌وسه درصد کلر موجود دارد. ولى يک ترکيب ناپايدار است و در مواجهه با هوا، نور و رطوبت به تندى کلر خود را از دست مى‌دهد، اما اگر با مقدار ديگرى آهک مخلوط شود توان خود را نگاه مى‌دارد و از اين‌رو رنگ بر پايدار ناميده‌ مى‌شود، گرد رنگ‌بر بايد در جاى خنک، خشک و تاريک و در ظرف سربسته و مقاوم در برابر خوردگى نگهدارى شود. بايد کلر موجود در گرد رنگ‌بر نگهدارى شده در انبار به دفعات اندازه‌گيرى و کنترل شود. اصل کار در کلرزنى آن است که تضمين شود کلر ‌آزاد باقى مانده در پايان يک ساعت تماس کلر با آب به مقدار نيم ميلى‌گرم در ليتر باشد. آب‌هائى که داراى کدورت و به‌شدت آلوده باشند براى کلرزنى مستقيم مناسب نيستند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آب‌هاى زيرزمينى

چاه‌ها
چشمه‌ها
آب‌هاى زيرزمينى ارزان‌ترين و عملى‌ترين وسيله‌ٔ تأمين آب براى جوامع کوچک هستند. آب زيرزمينى بهتر از آب‌هاى سطحى است زيرا خود زمين به‌عنوان يک محيط پالايش مؤثر است. مزاياى آب‌هاى زيرزمينى عبارتند از:
۱. احتمالاً بدون عوامل زنده‌ٔ بيمارى‌زا است
۲. به‌طور معمول نيازى به تصفيه ندارد
۳. تأمين آب احتمالاً حتى در فصل‌هاى بدون باران حتمى است.
معايب آب‌هاى زيرزمينى عبارتند از:
۱. داراى مقدار زيادى مواد معدنى (نمک‌هاى کلسيم و منيزيوم) که باعث سختى آب مى‌شوند
۲. نياز به تلمبه يا ترتيب ديگرى براى بالا کشيدن آب هست
آب‌هاى زيرزمينى به‌طور معمول شامل چاه‌ها و چشمه‌ها هستند. چاه‌ها خود به دو دسته‌ٔ چاه‌هاى کم‌عمق و چاه‌هاى عميق، چاه‌هاى حفرشده با دست و چاه‌هاى لوله‌گذارى شده، تقسيم مى‌شوند.
چشمه‌ها
چشمه هم نوعى آب زيرزمينى است که در نتيجهٔ ويژگى‌هاى توپوگرافى زمين، راه خود را به بيرون باز مى‌کند. چهار نوع چشمه شرح داده شده است.
۱. چشمه‌هاى کم‌عمق
۲. چشمه‌هاى عميق
۳. چشمه‌هاى آب معدنى
۴. چشمه‌هاى آب گرم
چشمه‌هاى کم‌عمق همانند چاه‌هاى کم‌عمق و چشمه‌هاى عميق مانند چاه‌هاى عميق هستند. به‌طور کلى آب چشمه‌ها دستخوش نوسان‌هاى شديد از نظر کميت و کيفيت است. بازده چشمه‌ها به‌طور معمول کمتر از آن است که بتوان به‌عنوان منبع تأمين آب جامعه از آنها استفاده کرد. در کشور ما يکى از منابع بى‌اهميت تأمين آب را تشکيل مى‌دهند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آب‌هاى سطحى

منشاء آب‌هاى سطحى به‌طور عمده باران است. بخش بزرگى از شهرهاى کشورهائى مانند هندوستان به منابع آب‌هاى سطحى وابسته هستند، از جمله:
برکه‌های مخزنی
رودخانه‌ها
به‌طور کلى آب‌هاى سطحى مقدار زيادى آلودگى موادآلي، ميکروبى و ويروسى دارند.
برکه‌هاى مخزنى
برکه‌هاى مخزنى درياچه‌هاى مصنوعى هستند که به‌طور معمول به‌صورت خاک ريز يا با بنائى ساخته شده و در آنها مقدار بسيار زياد آب نگاهدارى مى‌شود. سدهائى که در برابر رودخانه‌ها و نهرهاى کوهستانى ساخته مى‌شود هم مخازن بزرگى از ‌آب‌‌هاى سطحى را تأمين مى‌کنند. منطقه‌اى که آب آن در برکه انبار مى‌شود منطقه‌ٔ آب‌خيز ناميده مى‌شود. در هندوستان شهرهاى بزرگى چون بمبئي، مدرس و ناجپور آب آشاميدنى خود را از اين مخازن تأمين مى‌کنند. يک عيب اين آب‌ها که به‌مدت زياد نگاهدارى مى‌شوند آن است که جلبک‌ها و ديگر خرده زيست‌مندهاى ريزبينى در آنها رشد کرده و بوى بد و طعم نامطبوع به آنها مى‌دهند.
ويژگى‌هاى آب برکه‌ها
به‌طور معمول آب اين انبارها از کيفيت نسبتاً خوبى برخوردار است. آب آنها به‌طور معمول روشن و خوشمزه است و خلوص آن تا رسيدن آب باران بعدى باقى مى‌ماند. اگر بر روى تپه‌هاىِ پيرامونِ مخزنِ آب کود گياهى وجود داشته باشد آب، رنگ قهوه‌اى به‌خود مى‌گيرد. اين آ‌ب‌ها به‌طور معمول سبک و بدون زيست‌مندهاى بيمارى‌زا به‌شمار مى‌آيند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مراقبت از کيفيت آب آشاميدنى

مراقبت از کيفيت آب آشاميدنى در اصل يک اقدام بهداشتى به‌شمار مى‌رود زيرا بر حفظ سلامت عمومى در برابر بيمارى‌هاى منتقله به‌وسيلهٔ آب توجه دارد. اجزاء برنامه‌هاى مراقبت از کيفيت آب آشاميدنى عبارتند از:
بررسی بهداشتی
بررسی میکروب‌شناختی
نمونه‌برداری
بررسى بهداشتى
بررسى بهداشتى عبارت است از بازرسى مقطعى و ارزشيابى آب توسط يک شخص کارآزموده و متخصص از کل نظام تأمين آب. هدف از بررسى، شناسائى و اصلاح نادرستى‌ها و کمبودها است. بررسى بهداشتى براى تفسير کامل نتايج آزمايشگاهى ضرورت دارد.
نمونه‌بردارى
نمونه‌بردارى آب بايد با دقتى همانند دقت يک عمل جراحى انجام گيرد. و در آن احتياط‌هاى مربوط به عدم آلودگى رعايت شود، چون براساس نمونه‌بردارى نتايج به‌دست آمده تجزيه و تحليل مى‌شود. کار نمونه‌بردارى بايد به‌دست افراد شايسته و آموزش ديده با رعايت دقيق مراتب روش نمونه‌بردارى و دفعات آن انجام گيرد. شرح مراتب نمونه‌بردارى در نشريه WHO به نام استاندارد‌هاى بين‌المللى براى آب آشاميدني و يا در ICMR جزوه استاندارهاى کيفيت آب مصرفي آمده است.
بررسى ميکروب‌شناختى
آزمون‌هاى معمول براى ميکروب‌شناسى آب عبارتند از:
آزمون کليفرم‌هاى احتمالى
الف- روش چند لوله‌اي
اين آزمون بر پايهٔ برآورد بيش‌ترين شمارهٔ احتمالى (MPN) کلى فرم‌ها درصد ميلى‌ليتر آب است. براى انجام آزمون مقدارهاى از پيش اندازه‌گيرى شدهٔ آب (يک‌دهم، يک، ده، ... پنجاه ميلى‌ليتر) در لوله‌هاى ماک‌کانکى (McConkey) ‌ريخته مى‌شود. لوله‌ها املاح صفراوى لاکتوز و آبگوشت همراه با بروموکرموزول ارغوانى به‌عنوان نشانگر دارند. سپس به مدت ۴۸ ساعت در گرم‌خانه (انکوباتور) نهاده مى‌شوند و از روى جداول آمارى برآورد بيشترين شمارهٔ احتمالى (MPN) کلى فرم‌ها با توجه به شمار لوله‌هائى که در آنها اسيد و گاز توليد شده، انجام مى‌گيرد. اين نتيجه، نتيجهٔ احتمالى شمارش کليفرم‌ها ناميده مى‌شود، فرض بر آن است در هر لوله‌اى که تخمير انجام شده باشد ميکروب‌ها کليفرم وجود داشته است، زيرا گاهى اين واکنش به‌علت وجود ميکروب‌هاى ديگر به تنهائى يا همراه با کليفرم‌ها روى مى‌دهد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب